Béo phì là một trong những nguyên nhân chính làm giảm tuổi thọ và chất lượng cuộc sống, và tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh nguy hiểm. Hiện tượng béo phì ngày càng trở nên phổ biến, và việc điều trị béo phì đang thu hút sự quan tâm của nhiều người.
Cắt giảm calo trong chế độ ăn thường ngày
Chế độ ăn uống quan trọng trong việc quản lý cân nặng. Vì vậy, điều trị béo phì bằng việc điều chỉnh chế độ ăn là một trong những phương pháp hiệu quả để giảm lượng mỡ thừa và năng lượng đưa vào cơ thể. Đối với những người béo phì có chỉ số BMI trên 35 hoặc BMI trên 30 kèm theo bệnh tiểu đường, mục tiêu là giảm lên tới 15-20% trọng lượng cơ thể khi xây dựng chế độ ăn.
Hiện nay, có nhiều chế độ ăn để điều trị béo phì ở người lớn. Theo những nghiên cứu mới nhất, một chế độ ăn kiêng đúng đắn có hiệu quả giảm cân cao khi kết hợp chế độ ăn vừa giảm năng lượng vừa giảm chất béo.
Chế độ ăn giảm năng lượng
Năng lượng tiêu thụ và năng lượng ăn vào cần đạt tối thiểu 500 Calo/ngày mới có tác dụng giảm cân. Chế độ ăn giảm chất béo tức là giảm nguồn năng lượng từ chất béo, với lượng chất béo tiêu thụ ở mức thấp. Người Việt Nam nên tiêu thụ chất béo ở mức thấp như khuyến nghị: Khoảng 15% năng lượng khẩu phần từ chất béo, bao gồm ít acid béo no (từ mỡ động vật), nhiều acid béo không no có 1 nối đôi và nhiều nối đôi (từ dầu thực vật).
Chế độ ăn rất thấp năng lượng
Năng lượng tiêu thụ và năng lượng ăn vào = 500-1000Kcal/ngày. Điều này sẽ dẫn tới giảm 10% trọng lượng cơ thể trong 6 tháng. Phương pháp cần chú ý giảm năng lượng từng bước một, mỗi tuần giảm khoảng 300 Calo so với khẩu phần ăn hiện tại cho đến khi giảm năng lượng tương ứng với mức BMI.
Khi một khẩu phần có sự giảm năng lượng giữa tiêu thao và ăn vào > 1000Kcal, được gọi là chế độ ăn rất thấp năng lượng. Chế độ này phải đảm bảo cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết như vitamin, khoáng chất, acid amin và acid béo thiết yếu. Bệnh nhân cần cung cấp đủ 0,8 – 1,5g đạm/kg cân nặng lý tưởng/ngày và đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng để duy trì sức khỏe và khả năng lao động.
Việc thực hiện chế độ ăn năng lượng rất thấp chỉ nên kéo dài 12-16 tuần để đạt hiệu quả giảm cân, sau đó tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe và mức độ béo phì cần khám tư vấn bác sĩ dinh dưỡng để có hướng điều trị tiếp. Chế độ ăn năng lượng rất thấp có hiệu quả giảm cân rất nhanh, tốc độ giảm trung bình trong 12-16 tuần khoảng 20kg, và người càng béo thì giảm cân càng nhiều. Tuy nhiên, việc thực hiện chế độ ăn năng lượng rất thấp có những hạn chế như khó thực hiện, cần có ý chí cao và có thể gặp phải các tác dụng phụ của việc giảm cân nhanh.
Do vậy, chỉ dùng chế độ ăn rất thấp năng lượng cho bệnh nhân béo phì (BMI > 30) và đặc biệt là những người có các bệnh rối loạn kèm theo như đái tháo đường typ 2, có cơn ngừng thở khi ngủ cần có sự theo dõi của bác sĩ.
Vận động thể lực
Bên cạnh việc cắt giảm calo, vận động thể lực cũng rất quan trọng đối với những người bị béo phì. Không hoạt động thể lực hoặc ít vận động dễ làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý khác như tim mạch và đái tháo đường. Vận động thể lực và tập thể dục thường xuyên kết hợp với chế độ ăn khoa học sẽ giúp tăng hiệu quả giảm cân. Hiệu quả giảm cân từ vận động thể lực phụ thuộc vào mức độ và thời gian tập luyện. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng việc tăng hoạt động thể lực ở những người trưởng thành quá cân và béo phì giúp giảm nguy cơ bệnh tim mạch mà không phụ thuộc vào việc giảm cân.
Vận động thể lực và chế độ ăn uống cắt giảm calo có ưu điểm là tương đối an toàn với sức khỏe, không phải phẫu thuật và ít gặp phải các tác dụng phụ.
Dùng thuốc trị béo phì
Vì thị trường thuốc giảm cân rất phức tạp, việc điều trị béo phì bằng thuốc nên tuân thủ quyết định của bác sĩ chuyên khoa và nhất định phải tuân thủ đúng chỉ định dùng thuốc. Việc sử dụng thuốc điều chỉnh cân nặng không thể thay thế việc điều trị béo phì, mà chỉ là phần hỗ trợ giúp người bệnh thực hiện được chế độ ăn kiêng thích hợp, luyện tập thể dục và thay đổi hành vi. Thuốc điều trị béo phì chỉ nên tiếp tục sử dụng nếu được xem là an toàn và hiệu quả trên người bệnh. Theo các nhà khoa học Anh quốc, điều kiện để tiếp tục sử dụng thuốc trị béo phì trong hơn 3 tháng là giảm cân tối thiểu 10%.
Cần cân nhắc điều trị béo phì bằng thuốc khi người bệnh có BMI ≥ 30 và đã điều trị bằng chế độ ăn, luyện tập, thay đổi hành vi mà không thành công; hoặc có BMI ≥ 25 và có bệnh tật đi kèm như rối loạn dung nạp glucose, rối loạn lipid máu, tăng huyết áp, hoặc đã xuất hiện nhiều biến chứng do béo phì như viêm xương khớp, cơn ngừng thở khi ngủ.
Thuốc trị béo phì Orlistat
Orlistat là gì?
Orlistat là thuốc điều trị béo phì chứa hợp chất ức chế lipase – enzyme thủy phân chất béo trong dạ dày và tuyến tụy để làm giảm sự hấp thu của cơ thể đối với chất béo trong chế độ ăn uống. Việc hạn chế hấp thu chất béo từ thức ăn giúp giảm năng lượng nạp vào cơ thể và kiểm soát cân nặng. Orlistat không ngăn chặn sự hấp thu calo từ đường và các thực phẩm không chứa chất béo, vì vậy vẫn cần hạn chế tổng lượng calo nạp vào cơ thể.
Thuốc điều trị béo phì Orlistat thường được chỉ định kết hợp với chế độ ăn giảm nhẹ calo trong điều trị béo phì và ngừa tăng cân trở lại ở bệnh nhân có chỉ số khối cơ thể (BMI) ≥ 30kg/m² hoặc bệnh nhân thừa cân (BMI ≥ 28kg/m²) kèm theo các yếu tố nguy cơ như cao huyết áp, tiểu đường, tăng lipid máu.
Liều dùng và cách dùng thuốc Orlistat
Người mắc bệnh béo phì nên sử dụng thuốc Orlistat trước khi ăn. Thuốc được sử dụng 3 lần/ngày. Nếu sau 12 tuần điều trị với thuốc mà không đạt kết quả tích cực hoặc giảm tối thiểu 5% cân nặng, cần tham khảo ý kiến bác sĩ để xem xét ngừng điều trị. Lưu ý rằng thuốc chỉ dành cho người lớn và trẻ em từ 12 tuổi trở lên.
Tác dụng phụ thường gặp
Khi điều trị bằng thuốc Orlistat, người bệnh có thể gặp một số tác dụng phụ như rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy, đại tiện không kiểm soát, đầy hơi và phân có mỡ, buồn nôn, đau bụng, nước tiểu sẫm màu, vàng mắt, vàng da, các triệu chứng của sỏi thận như đau lưng, đau khi đi tiểu, nước tiểu màu hồng, có máu, cũng có khả năng bị dị ứng nghiêm trọng như phát ban, ngứa, sưng ở mặt, lưỡi, cổ họng, chóng mặt nghiêm trọng, khó thở,… Một số tác dụng phụ hiếm gặp như đau đầu, lo lắng, mệt mỏi, chảy máu trực tràng và kinh nguyệt không đều.
Lưu ý cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thuốc điều trị béo phì Orlistat. Thuốc này không dùng cho người có mẫn cảm với Orlistat và các thành phần của thuốc. Ngoài ra, người bị hội chứng kém hấp thu mạn tính hoặc bệnh ứ mật, có tiền sử tăng oxalat niệu, sỏi calci oxalat ở thận, suy tuyến giáp, có rối loạn ăn uống, nhiễm HIV, co giật, phụ nữ có thai hoặc cho con bú, và người đang sử dụng cyclosporin cũng không nên sử dụng Orlistat.
Trong quá trình sử dụng thuốc, người bệnh nên thực hiện chế độ ăn uống cân bằng và giảm calo nhẹ. Bữa ăn nên chia đều lượng chất béo, carbohydrate và protein cung cấp vào 3 bữa. Mỗi bữa ăn nên giới hạn không quá 30% calo đến từ chất béo để giảm tác dụng phụ có thể xảy ra khi sử dụng thuốc.
Lời khuyên khi dùng thuốc
Trước khi sử dụng thuốc điều trị béo phì Orlistat, cần tham khảo ý kiến bác sĩ. Thuốc này không dùng cho người có mẫn cảm với Orlistat và các thành phần của thuốc. Tránh dùng Orlistat cho những người mắc hội chứng kém hấp thu mạn tính, bệnh ứ mật, có tiền sử tăng oxalat niệu, sỏi calci oxalat ở thận, suy tuyến giáp, có rối loạn ăn uống, nhiễm HIV, co giật, phụ nữ có thai hoặc cho con bú, và đang dùng cyclosporin.
Người bệnh nên bổ sung các vitamin tan trong dầu, bao gồm vitamin A, D, E, K để cung cấp các dưỡng chất cần thiết cho cơ thể vì Orlistat có thể làm giảm sự hấp thu của các vitamin này. Bệnh nhân béo phì cần uống vitamin bổ sung tối thiểu 2 giờ trước hoặc sau khi dùng Orlistat.
Trong quá trình sử dụng Orlistat, bệnh nhân cần thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh và vận động thể thao. Việc cắt giảm calo và tập thể dục vẫn là phương pháp an toàn và hiệu quả để điều trị béo phì.